EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Nota informacyjna nt. orzecznictwa Trybunału nr 210

Sierpień – Wrzesień 2017 r.

Bărbulescu p. Rumunii [Wielka Izba] – skarga nr 61496/08

Wyrok z 5 września 2017 r. [Wielka Izba]

Art. 8

Art. 8 ust. 1

Poszanowanie korespondencji

Poszanowanie życia prywatnego

Monitoring wykorzystania internetu przez pracownika w miejscu pracy i wykorzystanie zgromadzonych danych w celu uzasadnienia jego zwolnienia: naruszenie

Fakty – Skarżący został zwolniony przez swojego pracodawcę, prywatną firmę, za to, że wykorzystywał sieć internet swojego przedsiębiorstwa w godzinach pracy z naruszeniem wewnętrznego regulaminu, który zabraniał wykorzystywania komputerów przedsiębiorstwa w celach prywatnych. Jego pracodawca monitorował przez pewien czas jego połączenia na koncie Yahoo Messenger, o którego założenie zainteresowany został poproszony w celu odpowiadania na prośby o informacje ze strony klientów. Zapisy sporządzone w trakcie wewnętrznych procedur wykazały, że wymieniał on wiadomości o charakterze ściśle osobistym z osobami trzecimi.

W trakcie postępowania przed organami Konwencji skarżący zarzucał, że zerwanie z nim umowy oparte było na naruszeniu jego prawa do poszanowania życia prywatnego i korespondencji, a krajowe organy sądowe nie zapewniły ochrony tego prawa.

Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2015 r. Izba Trybunału uznała sześcioma głosami do jednego brak naruszenia art. 8. W opinii Izby, nic nie wskazywało na to, że organy krajowe nie znalazły słusznej równowagi, w granicach przysługującego im marginesu oceny, między prawem skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego, chronionym przez art. 8, a interesami jego pracodawcy (zobacz  Nota informacyjna nr 192).

W dniu 6 czerwca 2016 r. sprawa została przekazana na wniosek skarżącego do Wielkiej Izby.

Prawo – Art. 8

a) Zastosowalność – Przedmiotowy rodzaj komunikatora internetowego o charakterze natychmiastowym stanowi rodzaj komunikacji będącej elementem korzystania z prywatnego życia społecznego. Zresztą termin „korespondencja” ma zastosowanie do wysyłania i odbierania wiadomości, nawet z komputera pracodawcy.

Skarżący był dobrze poinformowany o zakazie wykorzystywania internetu do celów osobistych, który był nałożony wewnętrznym regulaminem jego pracodawcy. Jednakże nie został z góry poinformowany o zakresie i charakterze monitoringu wykonywanego przez jego pracodawcę ani o możliwości posiadania przez niego dostępu do samej treści jego komunikacji.

Choć w świetle restrykcyjnych regulacji pracodawcy wątpliwe jest, czy skarżący mógł żywić rozsądne oczekiwanie odnośnie do życia prywatnego, tym niemniej instrukcje pracodawcy nie mogą ograniczać do zera korzystania z prywatnego życia społecznego w miejscu pracy. Poszanowanie życia prywatnego i poufności korespondencji w dalszym ciągu ma zastosowanie, nawet jeśli taka korespondencja może zostać w stopniu koniecznym ograniczona.

A zatem, komunikacje skarżącego realizowane w miejscu pracy były objęte pojęciami „życia prywatnego” i „korespondencji”. Wynika z tego, że art. 8 Konwencji ma zastosowanie w sprawie.

b) Przedmiot skargi – Biorąc pod uwagę szczególne okoliczności sprawy, w świetle konkluzji odnoszącej się do zastosowalności art. 8 i zważywszy, że ingerencja w korzystanie przez skarżącego z jego prawa do poszanowania życia prywatnego i korespondencji została dokonana przez prywatnego pracodawcę, należy przeanalizować skargę z punktu widzenia obowiązków pozytywnych państwa.

Niewiele państw członkowskich uregulowało w sposób wyraźny kwestię korzystania przez pracowników z prawa do poszanowania życia prywatnego i korespondencji w ich miejscu pracy. A zatem, Układającym się Państwom należy przyznać szeroki margines oceny przy określaniu konieczności przyjęcia ram prawnych regulujących warunki, w ramach których pracodawca może przyjąć politykę kształtującą zasady komunikacji nie mającej charakteru służbowego, elektronicznej lub innej, swoich pracowników w miejscu pracy.

Jednakże kluczowymi elementami są proporcjonalność i gwarancje proceduralne chroniące przed arbitralnością. W tym kontekście władze krajowe powinny uwzględnić następujące czynniki: czy pracownik został poinformowany o możliwości podjęcia przez pracodawcę środków monitorowania jego korespondencji i innych form komunikacji, jak też o wdrożeniu takich środków? Jaki był zakres monitoringu wykonywanego przez pracodawcę oraz stopień ingerencji w życie prywatne pracownika? Czy pracodawca wskazał powody uzasadniające zastosowanie monitoringu komunikacji pracownika? Czy istniała możliwość wdrożenia systemu monitoringu opartego o środki i sposoby o charakterze mniej ingerującym niż bezpośredni dostęp do treści komunikacji pracownika? Jakie były konsekwencje monitoringu dla pracownika, który został mu poddany? Czy pracownik miał do dyspozycji odpowiednie gwarancje, w szczególności w przypadku, gdy środki monitoringu pracodawcy miały charakter ingerujący? Wreszcie, władze krajowe powinny się upewnić, że pracownicy, których komunikacje były przedmiotem monitoringu, mogą korzystać ze środków odwoławczych do organów sądowych mających kompetencje do rozstrzygania, przynajmniej co do istoty, czy wskazane wyżej kryteria były poszanowane, a także czy kwestionowane środki były zgodne z prawem.

Sądy krajowe prawidłowo zidentyfikowały wchodzące w grę interesy, odnosząc się wyraźnie do prawa skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego, jak też mające zastosowanie zasady prawne konieczności, celowości, przejrzystości, zasadności, proporcjonalności oraz bezpieczeństwa, wymienione w dyrektywie 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych oraz swobodnego przepływu tych danych. Sądy krajowe zbadały ponadto, czy postępowanie dyscyplinarne było prowadzone z poszanowaniem zasady kontradyktoryjności, a także, czy skarżącemu dano możliwość zaprezentowania swojego stanowiska.

Nie wydaje się, by zainteresowany został poinformowany z góry o zakresie i charakterze monitoringu realizowanego przez przedsiębiorstwo ani też o możliwości posiadania przez nie dostępu do samej treści jego komunikacji. Sądy krajowe zaniechały zbadania, czy skarżący został na wstępie ostrzeżony o możliwości wdrożenia przez pracodawcę środków monitoringu, a także o zakresie i charakterze tych środków. Aby ostrzeżenie pracodawcy mogło byś traktowane jako dokonane na wstępie, musi ono mieć miejsce przed rozpoczęciem działań w zakresie monitoringu, a fortiori jeśli monitoring oznacza równocześnie dostęp do treści komunikacji pracowników.

Kwestia zakresu wykonywanego monitoringu i stopnia ingerencji w życie prywatne skarżącego nie została zbadana przez żaden sąd krajowy, chociaż, jak się wydaje, pracodawca zarejestrował w czasie rzeczywistym całość komunikacji wysyłanej przez skarżącego w okresie prowadzenia monitoringu, miał do niej dostęp i wydrukował jej treść.  

Sądy krajowe nie zweryfikowały w stopniu wystarczającym, czy zachodziły uprawnione powody uzasadniające wdrożenie monitoringu komunikacji skarżącego. Zresztą, ani sąd okręgowy, ani sąd apelacyjny nie zbadały w sposób wystarczający kwestii, czy cel realizowany przez pracodawcę nie mógł zostać osiągnięty mniej ingerującymi metodami niż dostęp do samej treści komunikacji skarżącego.

Ponadto żaden sąd nie zbadał powagi konsekwencji środków monitoringu i prowadzonego następnie postępowania dyscyplinarnego. W tym względzie wobec skarżącego zastosowano najsurowszy możliwy środek dyscyplinarny, to jest zwolnienie.

Sędziowie krajowi nie zbadali, czy pracodawca nie miał już dostępu do treści przedmiotowych komunikacji w czasie, gdy wezwał on skarżącego do udzielenia wyjaśnień w sprawie korzystania przez niego z zasobów przedsiębiorstwa, a w szczególności internetu. Władze krajowe nie ustaliły też w żaden sposób, w którym momencie postępowania dyscyplinarnego pracodawca miał dostęp do tych treści. Dopuszczenie możliwości dostępu do treści korespondencji w dowolnym momencie postępowania dyscyplinarnego jest sprzeczne z zasadą przejrzystości ( Rekomendacja CM/Rec(2015)5 Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich na temat ochrony danych osobowych wykorzystywanych dla celów zatrudnienia).

W tych warunkach władze krajowe z jednej strony nie zweryfikowały w szczególności, czy skarżący został na wstępie ostrzeżony przez pracodawcę o możliwości monitorowania jego komunikacji na Yahoo Messenger, a z drugiej strony nie uwzględniły faktu, że nie został on poinformowany ani o charakterze, ani o zakresie monitoringu, któremu został poddany, ani też o zakresie ingerencji w jego życie prywatne i korespondencję. Ponadto zaniechały one ustalenia, po pierwsze, jakie konkretnie powody uzasadniały wdrożenie środków monitoringu, a po drugie, czy pracodawca mógł skorzystać ze środków mniej ingerujących w życie prywatne i korespondencję skarżącego, a po trzecie, czy dostęp do treści komunikacji był możliwy bez jego wiedzy.

A zatem, niezależnie od szerokiego marginesu oceny pozwanego Państwa, władze krajowe nie zapewniły w sposób odpowiedni ochrony prawa skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego i korespondencji, a także, w rezultacie, nie zapewniły słusznej równowagi między wchodzącymi w grę interesami.

Stwierdzenie: naruszenie (jedenastoma głosami do sześciu)

Art. 41: roszczenie z tytułu szkody majątkowej oddalone, stwierdzenie naruszenia wystarczającym zadośćuczynieniem za szkodę moralną.

Źródło.

Pełna treść wyroku (tłumaczenie na język polski).